फॅक्स

Mam, “फॅक्स” म्हणजे काय?   

मी सध्या शिकवते त्या कंपनी कायद्यामध्ये कंपनीशी किंवा संचालकांशी संपर्क साधण्याचे एक साधन म्हणून “फॅक्स”चा उल्लेख अनेकदा येतो. असंच एकदा मी विद्यार्थ्यांना “तुम्ही कधी पोस्टात गेलाय का? रजिस्टर्ड पोस्ट केलंय का?” असं विचारलं होतं तेव्हाही माना आडव्या हलल्या होत्या. त्यामुळे त्यांना फॅक्स मशीन माहीत असणं शक्यच नव्हतं. एका क्षणात मी त्यांच्या वयाची झाले.

गाड्या, यंत्र, भांडी, साड्या अशा वस्तूंबद्दल काही लोकांना आकर्षण असते. तसे मला का कोणास ठाऊक, पण फॅक्स मशीनचे फार आकर्षण वाटायचे. मला जादूचे मशीन वाटायचे ते. माझी पहिली नोकरी होती सॉफ्टवेअर कंपनीत. तिथे झाडून सगळी अद्ययावत यंत्र होती. पीसी तर होतेच, पण प्रिंटर, फॅक्स आणि झेरॉक्स मशीनही होतं! तिथल्या किशोर नावाच्या प्यूनने माझा आणि फॅक्स मशीन चा परिचय करून दिला.

 

 

“शहा एक फॅक्स करतील आत्ता दहा मिनिटात, त्याप्रमाणे काम करून घे”, असं एके दिवशी मला बॉस म्हणाला. शहा हे कंपनीचे वकील. ते म्हणतील ती पूर्व दिशा. मी मान डोलावून फॅक्स मशीनपाशी जाऊन उभी राहिले. किशोर तिथेच बसलेला होता. “फॅक्स आला की आणून देतो”, तो म्हणाला. “मला बघायचा आहे”, मी म्हणाले. तो माझ्याकडे पाहून हसला.

आणि आला, फॅक्स आला!

वावा! अजूनही ते दुष्यं डोळ्यापुढे आहे... आधी रिंग वाजली, किशोरने रिसिव्हर उचलून ऑनचे बटण दाबले आणि जादू झाल्याप्रमाणे मशीनमधून चकाकता कागद गोल गोल फिरत बाहेर यायला लागला. त्यावर शहांचं हस्ताक्षर! जणू काही ते लांबून, तिथून माझ्या हातात त्यांच्या कागदाची फोटोकॉपीच देत होते. कसली जादू ही! फार फार भारी वाटलं मला. किशोरने सराईतपणे तो कागद रोलमधून फाडला आणि म्हणाला, “यावरची शाई उडून जाते बरंका. मॅटर महत्वाचा असेल तर झेरॉक्स काढून ठेवा फाईलला.” हे आणखी एक नवल! फारच रॉयल कारभार.

मग मला फॅक्सची भुरळच पडली. एरवी एखादा ड्राफ्ट तयार केला, की शहांना मी ईमेल करायचे, किंवा फोनवर वाचून दाखवायचे. आता प्रिंट करून वर “To Mr. Shah for approval as discussed असं झोकात लिहून स्वत: फॅक्स करायचे. तो चकचकीत कागद किती मस्त होता. पुढे नोकरी बदलली, ती कंपनी तर listed होती. तिथे सतत फॅक्स यायचे किंवा करायला लागायचे. एव्हाना मी स्वत: फॅक्स करत नव्हते, त्यासाठी लोक होते, पण त्यांनी फॅक्स केला, की समोरच्या पार्टीला फोन करून खात्री करून घेणे, मला फॅक्स आला असेल, तर तो कोणाचा आहे, काय काम आहे, तो अस्पष्ट असला तर उलट फोन करून परत करायला लावणे ही कामे  मी अगदी आनंदाने करायचे.  वेळोवेळी जुन्या फायलींमधले कागद आम्ही नष्ट करायचो, त्यातही हे फॅक्सचे शाई उडालेले, नुसते चकचकीत कागद असायचे. ते फाडून फेकून देणे जिवावर यायचे माझ्या. मग मी ते काहीतरी scribble करायला ठेवून द्यायचे आणि मगच टाकून द्यायचे. एक काळ असा होता, की कॉम्प्युटरपेक्षाही प्रिंटर, फॅक्स आणि फोटोकॉपी या यंत्रांमध्येच असायचे मी.

या फारच पुरातन काळातल्या गोष्टी झाल्या. (cassettes, cds, व्हिडिओ cassettes, vcr players, pagers प्रमाणे)  ईमेल्स आणि आताच्या  whatsapp क्रांतीमुळे तार, पत्र, फॅक्स हे प्रकार कालबाह्य झाले आहेत. कायद्यात तरतुदी आहेत, म्हणून मोठ्या कंपन्यांमध्ये असतीलही फॅक्स मशीन. पण मला फॅक्स करायचा असेल, तर कुठून करू? त्यामुळे या सगळ्या “आमच्या वेळेच्या आठवणी” फक्त.

विद्यार्थ्यांच्या चार शब्दांच्या प्रश्नाला ४०० शब्दांचे उत्तर दिले मी! तेही पूर्णपणे irrelevant. मारकांच्या दृष्टीने संपूर्ण बिनामहत्त्वाची माहिती! म्हणून मला विद्यार्थी सहसा प्रश्नच विचारत नाहीत.

पण चुकून विचारला तर मला लिहायला विषय मिळतो, तो असा!